Κριτική Ανάλυση του άρθρου του Χάρη Χίου, με τίτλο «Εξερευνώντας τα όρια του δικαίου: η εμφάνιση και ο ρόλος του κανονιστικού πειραματισμού»

Κριτική Ανάλυση του άρθρου του Χάρη Χίου, με τίτλο «Εξερευνώντας τα όρια του δικαίου: η εμφάνιση και ο ρόλος του κανονιστικού πειραματισμού»

Το άρθρο του κυρίου Χάρη Χίου, με τίτλο «Εξερευνώντας τα όρια του δικαίου: η εμφάνιση και ο ρόλος του κανονιστικού πειραματισμού», το οποίο αναρτήθηκε στον ιστότοπο: https://nomarchia.gr/, είναι τεκμηριωμένο και διεισδυτικό. Με μία γλώσσα δόκιμη,  αφενός μεν θέτει στο επίκεντρο τις λειτουργίες που αποτελούσαν ιστορικά οι κανόνες δικαίου σε μία κοινωνία ή αλλιώς σε μία Δυτική, φιλελεύθερη δημοκρατία (έχω κατά νου την περίοδο της νεωτερικότητας), και αφετέρου δε, χωρίς να περιοριστεί σε αυτό, εστιάζει στην έννοια του “κανονιστικού πειραματισμού”, προσφέροντας μας και έναν ορισμό της συγκεκριμένης έννοιας. Άρα, θεωρητικώ τω τρόπω πάντα, η προσέγγιση του κυρίου Χάρη Χίου, ξεφεύγει από τα όρια της απλής περιγραφής, διεισδύοντας στον πυρήνα, στην ‘καρδιά’ του όλου ζητήματος: Εμβαθύνοντας περαιτέρω, θα επισημάνω πως στη συγκεκριμένη ανάλυση διακρίνουμε τα ‘ίχνη’ της φιλοσοφίας του δικαίου. Ακολούθως, από την στιγμή όπου έχει θέσει τις βάσεις, περνά στο επόμενο στάδιο, που είναι η ανάλυση του τρόπου με τον οποίο εφαρμόζεται στην έννομη τάξη χώρων όπως η Γαλλία που διαθέτει μία πολύ πλούσια νομική παράδοση, η έννοια του “κανονιστικού πειραματισμού”. Εδώ, με μεγάλη σαφήνεια, εντοπίζει το πώς εφαρμόζεται η έννοια (η οποία έχει ρητά ενσωματωθεί στο Γαλλικό Σύνταγμα/ Ας θυμηθούμε και την πρόσφατη ενσωμάτωση στο Γαλλικό Σύνταγμα του δικαιώματος των γυναικών να προχωρούν σε άμβλωση), η οποία, ναι μεν συμβαδίζει και αλληλεπιδρά ex nihilo, δηλαδή εκ του μηδενός, όπως μπορεί να συμβεί σε περιπτώσεις κρίσης ή αλλιώς, σε περιπτώσεις καταστάσεων εκτάκτου ανάγκης. Πέραν αυτού, αποδίδει (όχι μεγάλη) έμφαση στην ευχέρεια που παρείχε ο Γάλλος νομοθέτης, με βάση την Συνταγματική αναθεώρηση του 2003, σε οργανισμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης να κάνουν χρήση του συγκεκριμένου μοντέλου παραγωγής Δικαίου. Παραγωγής Νόμων που αφού επιτελέσουν τον σκοπό για τον οποίο δημιουργήθηκαν, μπορούν να πάψουν να υφίστανται. Να είναι ένα ακόμη χαρακτηριστικό στοιχείο αυτού του μοντέλου: Η προσωρινότητα του, που προστίθεται δίπλα σε στοιχεία όπως η ευελιξία. Εκτιμούμε βέβαια πως οι αναφορές του συγγραφέα στην Τοπική Αυτοδιοίκηση και στην εκεί χρήση του μοντέλου, θα έπρεπε να περισσότερες.

Επιπρόσθετα,  από το ‘έξω’ μεταβαίνουμε στο ‘μέσα’ ( η αλληλεπίδραση μεταξύ χωρών – μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι διαρκής και επεκτείνεται σε πέραν του ενός πεδία), εκεί όπου ο διδάσκων στο τμήμα Πολιτικής Επιστήμης του πανεπιστημίου Κρήτης  δεν διστάζει να αναφερθεί επισταμένως στην εφαρμογή κανόνων “κανονιστικού πειραματισμού” στην ελληνική έννομη τάξη. Προτού συνεχίσουμε όμως, οφείλουμε να ανοίξουμε μία παρένθεση, τονίζοντας πως πολύ ορθά ο συγγραφέας, ο καταρτισμένος νομικός, συνδέει την έννοια του “κανονιστικού πειραματισμού” με το μοντέλο του ‘επιτελικού κράτους’ ( παραπέμπουμε τον ενδιαφερόμενο αναγνώστη στις κατατοπιστικές, περί ‘επιτελικού κράτους’, αναλύσεις της Παρασκευής Δραμαλιώτη).[1] Σε αυτό το μοντέλο, σε περίοπτη θέση τίθενται οι έννοιες της τεκμηρίωσης πολιτικών, της αποδοτικότητας και της αποτελεσματικότητας των πολιτικών που εφαρμόζονται. Οπότε, η έννοια του “κανονιστικού πειραματισμού”, μόνο από το ‘παράθυρο’ δεν εισέρχεται στο προσκήνιο. Αντιθέτως, συνιστά συστατικό στοιχείο του ‘επιτελικού κράτους’, και επίσης, ένα χρήσιμο ‘εργαλείο’ για την εφαρμογή πρακτικών καλής διακυβέρνησης, με βάση τις επιταγές της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ). Η παραγωγή νομικών κανόνων  σύντομης χρονικής διάρκειας και συγκεκριμένου σκοπού, δίχως επιπλέον αλλαγές και τροποποιήσεις, μπορεί να συμβάλλει καταλυτικά στην εφαρμογή στοχευμένων πολιτικών που αφορούν μία συγκεκριμένη ομάδα ή κατηγορία. Η κύρια υπόθεση εργασίας του κυρίου Χάρη Χίου είναι η ακόλουθη: Η περίοδος κατά την οποία εφαρμόστηκε στα καθ’ ημάς το μοντέλο του “κανονιστικού πειραματισμού”, ήσαν η περίοδος της πανδημικής κρίσης και της καραντίνας. Σε αυτό το σημείο, απολύτως τεκμηριωμένα, μας πληροφορεί σχετικά με το πεδίο των δημοσίων συμβάσεων, όπου κατά τον ίδιο έλαβε χώρα ο “κανονιστικός πειραματισμός”, ήτοι η νομοθέτηση με βάση την συγκυρία και τις ανάγκες της. Φορείς του εν ευρεία εννοία δημοσίου τομέα, οργανισμοί Τοπικής Αυτοδιοίκησης Α’ και Β’ Βαθμού, απέκτησαν την δυνατότητα, μέσω πράξεων νομοθετικού περιεχομένου (“κανονιστικός πειραματισμός”), να συνάπτουν συμβάσεις δίχως τις τυπικές προϋποθέσεις του νόμου, με στόχο την αντιμετώπιση της πανδημίας η αλλιώς, της νόσου COVID-19. Ο “κανονιστικός πειραματισμός” ανταποκρίνεται σε συνθήκες κρίσης και δη μίας κρίσης δημόσιας υγείας, επιτρέποντας στο ‘επιτελικό κράτος’  να δράσει γρήγορα και αποτελεσματικά. Εδώ μπορούμε να διατυπώσουμε μία υπόθεση εργασίας: Θεωρούμε πως ένας εκ των κυριότερων λόγων για τους οποίους η διαχείριση της πανδημικής κρίσης υπήρξε επιτυχής, ειδικά στο πρώτο στάδιο της, ήσαν η εφαρμογή του μοντέλου του “κανονιστικού πειραματισμού.”[2] Όμως, σε επιμέρους σημεία, διατηρούμε κάποιες επιφυλάξεις, καθότι πιστεύουμε πως η εφαρμογή τέτοιου τύπου νομικών κανόνων δεν δημιούργησε αρνητικό προηγούμενο, ούτε και αλλοίωσε τον πυρήνα της εγχώριας έννομης τάξης, κάτι που θα μπορούσε να έχει ευρύτερες αρνητικές επιπτώσεις στον τρόπο λειτουργίας της Τρίτης Ελληνικής Δημοκρατίας. Τα έκτακτα μέτρα ήρθησαν σταδιακά, ανάλογα και με την εξέλιξη της πανδημίας, και οι κανόνες δικαίου επέστρεψαν στις ‘εργοστασιακές τους ρυθμίσεις.’ Επίσης, η προσέγγιση του συγγραφέα  έπρεπε να καταστεί συγκριτική σε αυτό το σημείο. Δηλαδή, ο κύριος Χάρης Χίος θα μπορούσε να εξετάσει το τι ίσχυσε σε άλλες χώρες -μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, συγκρίνοντας τα μέτρα που ελήφθησαν σε άλλες χώρες με τα μέτρα που εφαρμόστηκαν εδώ. Όμως, η παράλειψη αυτή, δεν αναιρεί το γεγονός πως η ανάλυση είναι εμπεριστατωμένη και εμβριθής, από την αρχή έως το τέλος της. Και μπορούμε να σταθούμε στο γεγονός πως η έννοια του “κανονιστικού πειραματισμού”, που κερδίζει διαρκώς έδαφος, συνδέεται διαλεκτικά με όλες τις σύγχρονες κοινωνικές, πολιτικές και τεχνολογικές εξελίξεις (χρήση τεχνητής νοημοσύνης). Το Δίκαιο (για “Δικαιοσύνη”, θα μιλούσε ο Γάλλος φιλόσοφος, Εβραϊκής καταγωγής, Εμμανουέλ Λεβινάς), τίθεται και πάλι σε πρώτο πλάνο. Οι παραπομπές και η βιβλιογραφία που παρατίθενται, βοηθούν τον μη καταρτισμένο αναγνώστη, να αντιληφθεί ακόμη καλύτερα το τι σημαίνει και πως εφαρμόζεται η έννοια του “κανονιστικού πειραματισμού.” Κοντολογίς, επρόκειτο για ένα εξαιρετικό κείμενο!!. 

Σίμος Ανδρονίδης

[1] Περισσότερα σχετικά με τις αναλύσεις της Παρασκευής Δραμαλιώτη για το ‘επιτελικό κράτος’, στο βιβλίο με τίτλο ‘Το Επιτελικό Κράτος. Ρυθμιστική Συνοχή και Συντονισμός στο Κέντρο Διακυβέρνησης,’ Επιμέλεια: Κοντιάδης Ξενοφών. Εκδόσεις Παπαζήσης, Αθήνα, 2021.

[2] Οι διάφορες θεωρητικές προσεγγίσεις περί κατάστασης ‘εκτάκτου ανάγκης’ δεν αποκλίνουν με στεγανά από την προσέγγιση του Χάρη Χίου, ο οποίος παραβλέπει τις συνθήκες τις οποίες κλήθηκαν να αντιμετωπίσουν οι κυβερνήσεις των χωρών-μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ουδείς εκ των τωρινών και των παλαιότερων γενεών δεν είχε αντιμετωπίσει κάτι ανάλογο (πανδημία) στο παρελθόν, κάτι που εκ των πραγμάτων έφερε σε πρώτο πλάνο την έννοια της ‘ανθεκτικότητας’.